Miłość do ojczyzny to jedna z wartości cenionych i pożądanych w każdych czasach. Dawniej kojarzona była z postawą gotowości do obrony swego kraju przed napaścią, zaś w czasach niewoli z próbami przeciwstawienia się zaborcy czy okupantowi. Jednak także w czasach pokoju należy docenić patriotyzm jako cechę obywateli, która umożliwia zrównoważony rozwój każdego państwa.
O roli miłości do ojczyzny artyści wspominali od wieków, gloryfikując patriotyczne postawy, ganiąc zaś kosmopolityzm i egoizm. Odgrywali istotną rolę w utrwalaniu wizerunku wzorowego poddanego i obywatela, gotowego dla dobra ojczyzny oddać swoje życie. W epoce romantyzmu motyw miłości do ojczyzny odegrał istotną rolę w zachowaniu polskiej świadomości narodowej. Zarówno poeci, jak i malarze pragnęli w swych dziełach pokazać polską historię i tradycje, pokrzepić zniewolony naród lub ukazać swą miłość do ojczystego kraju.
Trwająca przez ponad sto dwadzieścia lat niewola państwa polskiego, rozdzielonego i pozostającego przez ten czas pod trzema zaborami: pruskim, austriackim i rosyjskim, jako bolesne i znamienne doświadczenie dla naszego narodu, określiła charakter powstającej w tym czasie literatury.
Będąca odbiciem społeczno – kulturowych przemian literatura, jako jeden z elementów podtrzymujących tożsamość podzielonego narodu, musiała odnosić się do realiów społeczno – politycznych. Wielka miłość do ojczyzny objawia się w postawie tytułowego bohatera powieści poetyckiej Adama Mickiewicza pt. „Konrad Wallenrod”. Autor w utworze wykorzystał średniowieczną historię jako tło do wydarzeń sobie współczesnych – posłużył się kostiumem historycznym. Kostium historyczny był częstym środkiem stosowanym przez poetów tamtego okresu, ponieważ w kraju obowiązywała cenzura.
Tytułowy bohater, jeszcze jako dziecko uprowadzony ze swej ojczyzny przez Krzyżaków, został nazwany Walterem Alfem. Zostałby zapewne wspaniałym rycerzem krzyżackim, gdyby nie Halban, litewski wajdelota, również pozostający w niewoli u Krzyżaków. To właśnie Halban rozbudził w Konradzie miłość do ojczyzny, pomagał mu w wyborze drogi życiowej, mobilizował do działania, podtrzymywał na duchu. Halban był wajdelotą, czyli poetą.
Dzięki wprowadzeniu jego postaci Mickiewicz wskazuje wielką rolę poezji w życiu zniewolonego narodu. Poezja stoi na straży tradycji, w niej zawarte są wszystkie świętości narodowe. Ma moc przywoływania przeszłości. Opowiada pokoleniom tragiczne wydarzenia i nie pozwala o nich zapomnieć. Roznieca w sercach miłość do ojczyzny i tym samym zachęca do walki. Mobilizuje ludzi do działania na rzecz kraju, pokazuje, że czasem należy poświecić nawet siebie.
Podczas jednej z bitew Zakonu z wojskami litewskimi Walter Alf wykorzystał sytuację i przeszedł na stronę Litwinów. Tam zakochał się i poślubił córkę księcia Kiejstuta, Aldonę. Niestety bohater nie potrafił być szczęśliwy, widząc nieustające klęski bitew swoich rodaków. Opuścił swoją ukochaną żonę i pod przebraniem chrześcijańskiego rycerza, Konrada Wallenroda, wstąpił do zakonu krzyżackiego.
Wsławiony bohaterskimi czynami, cieszył się ogromnym autorytetem i szacunkiem wśród braci zakonnych. Został wybrany na wielkiego mistrza. Zwlekał z bitwą z Litwinami i prowadził ją tak, że Krzyżacy przegrali. Można powiedzieć, że skruszył zakon od środka, użył podstępu i sam pokonał wroga. Nie oznaczało to jednak powrotu do prywatnego szczęścia. Krzyżacy wykryli zdradę, lecz Konrad Wallenrod postanowił zginąć z własnej ręki.
Bohater miał świadomość, że łamiąc zasady moralne obowiązujące w świecie, skazuje się na ostracyzm i na to, że będzie odrzucony przez społeczeństwo. Wiedział, że popełnia zbrodnię, zabija i działa niemoralnie, ale także zdawał sobie sprawę, że jest to jedyny sposób działania. Konrad Wallenrod cierpiał, gdyż wiedział, że niszczy życie bliskich mu osób, między innymi Aldony, która go kochała i rycerzy zakonnych, którzy bezgranicznie mu ufali. Musiał wybrać między miłością do kobiety, a miłością do ojczyzny.
Wybrał Litwę, poświęcił swoje życie prywatne, gdyż „szczęścia w domu nie zaznał, bo go nie było w ojczyźnie”. Drogo okupił jednak zwycięstwo nad wrogiem – swoja miłością, życiem i honorem. Rola tego romantycznego poematu przede wszystkim wskazuje na rolę poezji w krzewieniu patriotyzmu. Uczy także, że gdy wróg (zaborca) ma olbrzymią przewagę „należy być lisem i lwem”, czyli w uzasadnionych przypadkach można działać sprzecznie z moralnością w imię wyższej idei. Cena za takie postępowanie zawsze jest jednak sroga.
